Δε ξέρω για τσ' άλλους αλλά στο ΘΚΟΜ το χωριό έχει φτιαχτεί και μάνιουαλ!
Η τοπική μας διάλεκτος, τα
Ξηροχωρίτικα (Ξηροχωρι = Ιστιαία Β. Εύβοια), ασκούσαν μια ιδιαίτερη γοητεία, τόσο με το ιδιαίτερο λεξιλόγιο όσο και με τη μοναδική προφορά τους.
Πριν από είκοσι -και βάλε!- χρόνια, μερικοί είχαν προσπαθήσει να διατυπώσουν και μια σειρά κανόνων , την οποία, με παρατήρηση, μελέτη και
συστηματοποίηση την εμπλούτισαν.
Ας δούμε μερικούς απ’αυτούς.
1. ΠΡΟΦΟΡΑ ΦΩΝΗΕΝΤΩΝ
1α.. Το άτονο ι σε όποιο σημείο της λέξης κι αν βρίσκεται,
δεν προφέρεται. Αντίθετα, προφέρεται κανονικά όταν τονίζεται.
Π.χ.: σπίτ’, αγόρ’ παραθύρ’
Το ίδιο βέβαια ισχύει και για τα η, υ, ει και οι.
Π.χ.: ψ’λός, σκ’λί, π’νώ, κακόμ’ρος.
1β. Παρόμοια συμπεριφέρεται και το διπλό φωνήεν ου.
Π.χ.: κ’νούπ’, μ’λάρ’, κ’λούρ’
1γ. Το ε (και το διπλό αι) όταν τονίζεται, προφέρεται κανονικά.
Όταν δεν τονίζεται προφέρεται ι.
Π.χ.: πήγι, έφιρι, έπισι.
1δ. Ο φθόγγος ο (ο και ω) όταν τονίζεται προφέρεται κανονικά,
διαφορετικά γίνεται ου.
Π.χ.: αγαπώ, μ’κρό αλλά καπέλου, χουράου, έργου,
1ε. Το α, τονιζόμενο ή μη και ανεξάρτητα από τη θέση του,
προφέρεται πάντα, χωρίς καμία αλλοίωση.
Π.χ.: μάννα, χαρά, αγκαλιά
2. ΚΤΗΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ
Με απλή εφαρμογή των προηγούμενων κανόνων, εύκολα βρίσκουμε στα Ξηροχωρίτικα ισοδύναμα των μου, σου, του, της και μας, σας, τους,
που γίνονται αντίστοιχα μ’ , σ’ , τ’, τ’ς και μας, σας, τ’ς (π.χ. μάννα μ’ , σπίτ’ σ’, πιδί τ’, άντρα τ’ς.
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί η εξαίρεση του αρσενικού στο α΄ πρόσωπο και η ιδιαίτερη θέση του ακόμη και στην Γραμματική: Ενώ για τη μάνα και το παιδί, το κτητικό «μου» γίνεται απλώς «μ’» (π.χ. μάνα μ’ και πιδί μ’),
στο αρσενικό π..χ. πατέρας, το «μου» αντιστρέφεται (!) και γίνεται «ουμ».
Έτσι λέμε πατέρασουμ, και ομοίως γιοσουμ, θιόσουμ και ούτω καθεξής.
3. ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ
Τέλος παραθέτεται ένας αξιοπρόσεκτος κανόνας της Ξηροχωρίτικα γραμματικής, ο οποίος ορίζει ότι :
Όπως ακριβώς συμβαίνει με τα θηλυκά και τα ουδέτερα ουσιαστικά,
η αιτιατική του πληθυντικού είναι όμοια με την ονομαστική και για τα αρσενικά.
Όποιος ξέρει Ξηροχωρίτικα, σίγουρα θυμάται τη γιαγιά να ρωτάει:
-Πότι παίρνιτι τ’ς βαθμοί;